In het laatste nummer van BergundSteigen staat een uitgebreid en leerrijk artikel over het gebruik van de airbag. Indien je de taal van Goethe niet echt machtig bent, is het vrij technische stuk niet zo makkelijk te begrijpen. In dit bericht heb ik getracht de krachtlijnen weer te geven, hier en daar verweven met wat persoonlijke gedachten.

Inleiding

De airbag – waarvan ik ca. 20 jaar geleden voor het eerst een démo bijwoonde – is de laatste jaren “booming” business.
Ontegensprekelijk kán een airbag levens redden. Het vormt in vele gevallen een belangrijke aanvulling op het standaard veiligheidspakket: bieper – schop – sonde.

Over het effectief surplus aan overlevingskans lopen de de meningen lang niet parallel. Van hoerastemming van de fabrikanten (97% overlevingskans !) tot specialisten op het terrein die menen dat slechts 1 extra leven op 10 kan gered worden.

Probleem in de ganse discussie is een gebrek aan voldoende bruikbare statistische gegevens. Met het voorhanden zijnde materiaal heeft men getracht een vergelijking te maken tussen ongevallen met en zonder airbag.

Hierbij hield men twee zaken voor ogen:
• In hoeverre beïnvloedt het gebruik van een airbag de kans op sterven bij een “ernstige” lawine?
• Hoeveel % van de dodelijke slachtoffers kan bij algemeen gebruik van een airbag vermeden worden?

Om het iets technischer te verwoorden: bij de eerste vraag handelt het om het mortaliteitsverschil en bij de tweede om de mortaliteitsverhouding.

Dit toegepast op één van de meest uitgebreide studies (Brugger – 2007) leert ons het volgende:
• van de groep met een airbag overleeft 97 %, m.a.w. een mortaliteitskans van 3 %;
• bij de controlegroep (zonder airbag) stijgt de mortaliteit naar 19 %.

Het mortaliteitsverschil bedraagt dus 16 % (19-3). Anders uitgedrukt: het gebruik van een airbag kan het aantal slachtoffers met 85 % reduceren (mortaliteitsverhouding = 15%).

Het nadeel is dat het cijfermateriaal waarover men beschikt niet optimaal is. Zo worden relatief kleine ongevallen in rekening gebracht waar de kans op overlijden sowieso quasi nihil is. Ook is het zo dat ongevallen met een airbag sneller gemeld worden (fabrikanten én onderzoekers sporen mensen aan om succesverhalen te signaleren). Ongevallen zonder airbag en zonder ernstige afloop daarentegen worden minder gemeld. Zo komen ze bijgevolg niet in de statistieken terecht etc.

P. Haegeli – 2014

Om van een betrouwbaardere vergelijkingsbasis te vertrekken werd onder auspiciën van P. Haigeli – Canadees onderzoeker en lawinespecialist met Zwitserse roots – in 2014 een nieuwe studie verricht .

In de databank werden gegevens opgenomen uit Canada, Frankrijk, Slovakije, Noorwegen, Zwitserland en de USA.
Enkel die ongevallen werden in rekening gebracht waar een “volledige” bedelving mogelijk was. Technisch uitgedrukt: klasse 1 (= relatief onschuldige lawines) werd uitgefilterd; enkel klasse 2 tot 5 werd meegerekend.

Om een effectieve vergelijking mogelijk te maken tussen een airbaggroep en een controlegroep werden enkel die ongevallen weerhouden waar zowel mensen met als zonder airbag bij betrokken waren.

Bij de interpretatie van de cijfers dient men dan ook voor ogen te houden:
• dat hierdoor slechts 35 % (106 ongevallen) van de lawines waarbij een airbag gebruikt werd in de databank zit;
• dat verhoudingsgewijs meer grotere lawines met meerdere slachtoffers in het cijfermateriaal zitten.

Kort samengevat (voor alle details = zie bergundsteigen) zijn dit de resultaten :
• Controlegroep (zonder airbag): mortaliteit 22,2 %
• Airbaggroep: mortaliteit 11,1 %

…m.a.w. dankzij een airbag overleven 11 % mensen extra een lawine… dus de helft .Een prachtig cijfer maar lang niet zo hoog als tot hiertoe werd aangenomen. Bovendien is de 11,1 % ook duidelijk hoger dan de 3 % die we in de huidige studies en in de reclame terugvinden.

In de hogervermelde cijfers werden enkel de volledig opgeblazen airbags meegerekend… dus een optimaal scenario. Uit de voorhanden zijnde cijfers blijkt dat 20% van de airbags niet opgeblazen was. Dit toegepast op de resultaten zou de mortaliteitskans niet met 11 % maar slechts met 9 % reduceren.

Risicocompensatie

In de studie werd ook de vraag gesteld naar risicocompensatie. In welke mate verhoogt het gebruik van een airbag de risicobereidheid ?

Op het vlak van toerskiën en freeride bestaat hier quasi geen empirisch onderzoek rond. Onderzoek in andere domeinen geeft echter duidelijk aan dat risicocompensatie hoe dan ook optreedt (grotendeels onbewust).

Resultaten (kwantitatief) uit andere onderzoeken kan men niet zomaar overdragen maar men kan wel een kwalitatieve inschatting maken.

Hieruit concluderen de onderzoekers dat ook bij de dragers van een airbag wel degelijk een kans op risicocompensatie aanwezig is. En dit vooral bij vrijetijdssporters die op het atletische en sportieve aspect van hun sport gefixeerd zijn.

Dit leidt er volgens de onderzoekers toe dat de winst van het dragen van een airbag (=risicoreductie) kan teniet worden gedaan door onder een lawine van een hogere klasse terecht te komen (=risicocompensatie). M.a.w. de veiligheidswinst smelt als sneeuw voor de zon als de gebruiker zich in gevaarlijker terrein (lees: met meer kans op een lawine) gaat begeven.

Mijn mening

Deze bedenkingen sluiten nauw aan bij mijn persoonlijk aanvoelen en ervaring. Ik merk dat:
• velen zich een airbag aanschaffen zonder kennis van zaken;
• wel degelijk het gevaar tot risicocompensatie bestaat;
• wel degelijk de mentaliteit ontstaat van “mij kan niets gebeuren”, “ik kan overal naar beneden suizen”…

Tijdens opleidingen en clinics hamer ik er steeds op dat de het gedrag in het terrein niet anders mag zijn met of zonder een airbag. En dat opleiding (kennis, ervaring) plus het standaard veiligheidspakket primordiaal zijn en blijven. Een airbag dient enkel als ultiem redmiddel in een worst-case scenario.

Het is verheugend vast te stellen dat een aantal verkopers bij ons (Republik, Häglofs,…) dezelfde mening delen. Ze trachten wel degelijk hun klanten bewust te maken van het feit dat een airbag geen “vrijgeleide” biedt.

Natuurlijk geef ik me rekenschap dat risicocompensatie vaak onbewust optreedt. En dat niemand – ook ik niet ;-( – hieraan ontsnapt. Hier af en toe bij stilstaan is al een belangrijke stap om niet of minder snel in die val te trappen.

Conclusies

• Airbags kunnen levens redden. Maar het effect op de mortaliteit is kleiner dan tot nu toe werd aangenomen. Een airbag is zeker geen garantie op overleven.
• Bij grote lawines (klasse 2 en hoger) halveert een volledig opgeblazen airbag het dodental.
• Bij het in rekening brengen van alle airbags is dit nog 41% (ipv 50%).
• De veiligheidswinst (met een airbag) verdwijnt als de gebruiker zich in extremer terrein (=risicocompensatie) begeeft.

De auteurs van de studie zijn zich er terdege van bewust dat ook deze studie niet het alfa en omega bevat. Ze wezen zelf al op enkele problemen en zijn vragende partij voor een nog uitgebreidere en nauwkeurigere databank.

Volgende vragen vergen volgens hen bijkomend onderzoek:
• In welke mate is de uitloopzone (gelijkmatig, geul, gracht, ophoping,…) bepalend bij het gebruik van een airbag?
• In welke mate heeft de standplaats (bovenaan, in de lawinebaan, uitloopzone,…) een invloed?
• …….

Dus… nog veel werk aan de winkel. En om met een persoonlijke bedenking af te sluiten: “Het is misschien verstandig om bij elke tocht, bij elke afdaling, bij elke run deze vraag te stellen: Zou ik hier zonder airbag op mijn rug ook stappen/afdalen ?”

Het volledige artikel is terug te vinden in uitgave 3/14 van bergundsteigen.

Een fijne en veilige winter toegewenst…

Peter